جالب است بدانید كه ستارگان هم مانند موجودات زنده متولد می‌شوند، زندگی می‌كنند و سپس می‌میرند، ولی طول زندگی آنها بسیار طولانی است. متاسفانه عمر كوتاه انسانها كفاف نمی‌دهد تا بتوانند زندگی یك ستاره را در مراحل مختلف شاهد باشند. با این حال اخترشناسان این مراحل را برای ما مشخص می‌كنند.

در طول زندگی انسان ، ستارگان بیشمار راه شیری عملا بدون تغییر به نظر می‌رسند. گاهی یك نواختر (ستاره‌ای كه بطور ناگهانی و انفجاری مقادیری عظیم انرژی از خود آزاد می‌كند) ، ناگهان ظاهر آشنای یك صورت فلكی را به مدت چند هفته عوض می‌كند و دوباره كم نورتر می‌شود. منظره زیبایی كه یك ابرنواختر در آسمان پدید می‌آورد، بسیار نادر است. ستارگان نیز در نهایت تغییر می‌كنند و هیچ كدام تا ابد پایدار نمی‌مانند. ستاره ، هنگامی كه انبار عظیم سوخت هسته‌ای آن به پایان برسد، می‌میرد. ستارگان بسیار جوان هنوز در میان گازهایی كه از آن شكل می‌گیرند، پنهان هستند.

جالب است بدانید كه ستارگان هم مانند موجودات زنده متولد می‌شوند، زندگی می‌كنند و سپس می‌میرند، ولی طول زندگی آنها بسیار طولانی است. متاسفانه عمر كوتاه انسانها كفاف نمی‌دهد تا بتوانند زندگی یك ستاره را در مراحل مختلف شاهد باشند. با این حال اخترشناسان این مراحل را برای ما مشخص می‌كنند.

در طول زندگی انسان ، ستارگان بیشمار راه شیری عملا بدون تغییر به نظر می‌رسند. گاهی یك نواختر (ستاره‌ای كه بطور ناگهانی و انفجاری مقادیری عظیم انرژی از خود آزاد می‌كند) ، ناگهان ظاهر آشنای یك صورت فلكی را به مدت چند هفته عوض می‌كند و دوباره كم نورتر می‌شود. منظره زیبایی كه یك ابرنواختر در آسمان پدید می‌آورد، بسیار نادر است. ستارگان نیز در نهایت تغییر می‌كنند و هیچ كدام تا ابد پایدار نمی‌مانند. ستاره ، هنگامی كه انبار عظیم سوخت هسته‌ای آن به پایان برسد، می‌میرد. ستارگان بسیار جوان هنوز در میان گازهایی كه از آن شكل می‌گیرند، پنهان هستند.

ستاره بعد از تولد

بعد از آنكه ستاره شكل می‌گیرد (تولد ستاره)، بلافاصله حیاتی پایدار بدست می‌آورد. در همین زمان واكنشهای هسته‌ای در داخلی‌ترین هسته ستاره ، هیدروژن را به هلیوم تبدیل می‌كند و انرژی آزاد می‌گردد. سرانجام همه هیدروژن درون آن به مصرف می‌رسد. بعد از این ، تغییراتی در لایه‌های درونی ستاره آغاز می‌شود. در حالی كه واكنشهای جدیدی از هلیوم شروع می‌شوند، لایه‌های بیرونی باد می‌كنند تا ستاره را به اندازه غول برسانند.

در اثر تغییرات زیاد ، ستاره به مرحله متغیر بودن می‌رسد. در نهایت هیچ منبع ممكن برای آزادسازی انرژی باقی نمی‌ماند. ستارگان كوچكتر در اثر انقباض به كوتوله‌های سفید تبدیل می‌شوند. ستارگان سنگین‌تر به‌صورت ابرنواختر منفجر می‌شوند. ماده بیرون ریخته از یك ابرنواختر ، بخشی از گاز بین ستاره‌ای را تشكیل می‌دهد كه زادگاه ستارگان جدید است.

سحابی سیاره‌ای

ستارگان در یكی از آخرین مراحل زندگی خود ، قبل از آن كه به كوتوله سفید تبدیل شوند، منظره بسیار زیبایی در آسمان بوجود می‌آورند. این مرحله سبب پیدایش سحابی‌های سیاره‌ای می‌شود. یك سحابی سیاره‌ای هنگامی تشكیل می‌شود كه ستاره مركزی آن ، لایه‌ای به بیرون پرتاب كند. لایه گاز همانند حلقه‌ای از دود منبسط می‌شود.

تأثیر نیروی گرانش بر زندگی ستارگان

سراسر زندگی ستاره به یك میدان نبرد شبیه است. نیروی گرانش سعی دارد كه ستاره را منقبض كند، ولی با مقاومت فشار رو به بیرون ستاره مواجه می‌گردد. سرانجام ستاره تحلیل می‌رود و گرانش ، كنترل را بدست می‌گیرد. در این حالت ستاره شكل كاملا متفاوت با ستاره‌ای معمولی و سالم به خود می‌گیرد.

مراحل مختلف زندگی ستاره

تشكیل كوتوله سفید

نیروی گرانش یك نیروی جاذبه است، لذا ذرات ماده در اثر این نیرو به هم نزدیكتر می‌شوند. همچنین چون نیروی گرانش با جرم ذرات نسبت مستقیم دارد و نیز چون جرم ستاره فوق‌العاده زیاد است، لذا جاذبه گرانشی درون آن بسیار شدید خواهد بود. به عنوان مثال در اعماق خورشید فشار در فاصله یك دهمی سطح تا هسته ، تقریبا یك میلیون بار بیشتر از فشار جو در سطح زمین است. در این فاصله فشار تا هزار میلیون بار بیشتر از فشار جو زمین صعود می‌كند. این فشار با مقاومت گازهای داغ درون خورشید مواجه می‌شود. این گاز توسط كوره هسته‌ای گرم نگه داشته می‌شود.

هنگامی كه آتش هسته‌ای رو به كاهش می‌گذارد، گاز داغ درون ستاره سرد می‌شود. بنابراین نیروی گرانش غالب می‌شود. آنچه در این مرحله روی می‌دهد، به جرم ستاره بستگی دارد. ستاره‌ای رو به مرگ مانند خورشید ، درهم فرو می‌ریزد تا به اندازه زمین برسد. در این روند هیچ انفجار واقعی و قابل توجه رخ نمی‌دهد. ستاره فقط به توده‌ای از خاكستر رادیواكتیو تنزل پیدا می‌كند و به آرامی سوسو می‌زند. در این حالت ستاره به یك كوتوله سفید تبدیل می‌شود. یك فنجان از ماده آن یك صد تن وزن دارد.

تشكیل ستاره نوترونی

اگر جرم ستاره‌ای بیشتر از خورشید باشد، فشار فرو ریزش مرحله كوتوله سفید را نیز پشت سر می‌گذارد و متوقف نمی‌شود. فرایند فرو ریزش تا جایی كه قطر ستاره به حدود ده كیلومتر برسد، ادامه پیدا می‌كند. در این نقطه ، ستاره گلوله‌ای چگال از ذرات هسته‌ای است كه آن را ستاره نوترونی می‌نامند. یك فنجان از ماده آن ، یك میلیون میلیون تن وزن دارد.

تشكیل تپ اختر

برخی از ستارگان نوترونی به سرعت می‌چرخند و در هر بار چرخش ، تابشهایی در محدوده امواج رادیویی گسیل می‌كنند. اینگونه ستارگان نوترونی ، تپ اختر نامیده می‌شوند.

تشكیل ابرنواختر

یك ستاره نوترونی بدون وقوع یك انفجار شدید اولیه شكل نمی‌گیرد. ستاره رو به مرگ ، ممكن است در چند ثانیه آخر حیات خود ، به صورت یك ابرنواختر شعله‌ور شود. درخشش آن چند روز از تمام كهكشانها پیشی می‌گیرد. از بخش مركزی ابرنواختر ، یك ستاره نوترونی تشكیل می‌شود.

تشكیل سیاهچاله‌ها

یك ستاره رو به مرگ ، مثلا با جرمی 10 برابر جرم خورشید چنان زیر بار گرانش تولید شده قرار می‌گیرد كه هیچ نیرویی نمی‌تواند در برابر فرو ریزش آن مقاومت كند. وقتی كه چنین ستاره‌ای منقبض می‌شود و به اندازه‌ای در حدود دو كیلومتر می‌رسد، گرانش به حدی زیاد می‌شود كه سرعت گریز از سطح آن به بیشتر از سرعت نور می‌رسد.

از موشك گرفته تا ذرات نور و علائم رادیویی ، هیچ یك نمی‌توانند از سطح آن بگریزند. این گرانش به قدری نیرومند است كه همه چیز را به طرف خود می‌كشد. ما فقط می‌دانیم كه در این حالت ، ستاره به یك سیاهچاله تبدیل می‌شود. سیاهچاله‌ها را نمی‌توان دید، چون نور نمی‌تواند از سطح آن بگریزد.

عقاید انسانها در مورد ستارگان

از یك نظر زمانی هر یك از ما درون ستارگان بوده است و از دیدگاه دیگر ، هر كس روزگاری در فضای خالی و گسترده بین ستارگان جای داشته است. بالاخره اگر برای جهان آغازی در نظر گرفته شود، زمانی هر یك از ما در آن آغاز حضور داشته است. به این معنی كه هر مولكول بدن ما ، دارای موادی است كه روزگاری در مركز داغ و پر فشار یك ستاره جای داشته‌اند. در این نقاط بود كه آهن موجود در سلولهای قرمز خون ، شكل گرفته است.

نوشته شده در پنج شنبه 26 آبان 1390برچسب:,ساعت توسط احسان|